Redeneren over regels heen

Photo by Highlight ID on Unsplash

Inleiding

Voor een gezin kunnen meerdere regelingen van inkomensondersteuning (toeslagen, lokale regelingen, ad hoc regelingen, etc) van toepassing zijn, naast het inkomen uit werk. Deze regelingen hebben onderlinge afhankelijkheden. Een schatting over de impact van wijzigingen op het netto inkomen is moeilijk vooraf te maken en niet voor een specifieke situatie. In deze blog geven wij een realistisch voorbeeld hoe dat kan.

Verandering, wat nu?

Wat is de impact van een stijging van het minimumloon zoals aangekondigd¹ voor het huishoudboekje? Voor beleidsmakers: wat zijn de consequenties van een beleidsvoornemen? Nog een laag dieper: wat als dit gezin minstens 10% meer netto inkomen wil hebben? Wat kan het gezin doen? Of, welke regeling(en) moeten dan worden aangepast voor die uitkomst?

Deze voorspelling voor een gezin en voor groepen is moeilijk te doen door de armoedeval² en het verweven zijn van de regelingen en de onderlinge afhankelijkheden, maar kan wel. Door goed de regelgeving(en) te vangen, kan het totaalplaatje worden doorgerekend, inclusief armoedeval en afhankelijkheden. De impact van een verandering is dan wel vooraf te voorspellen voor individuen en groepen. Daarmee kunnen ook beleidsdoelen daadwerkelijk worden bereikt.

Vanuit regels redeneren, één set informatie

Voor een gezin met een werkende ouder (32 uur minimumloon), een kind met een Wajong volledige uitkering in een huurhuis (met huurtoeslag) hebben wij drie regelingen verwerkt tot een applicatie die weliswaar simpeler is dan de wettelijk regelingen, maar wel de kern van die regelingen weergeven en daarmee een robuuste benadering van de werkelijkheid. Het is de samenloop van die regelingen in transparante taal, toegepast vanuit één moment en één informatiepositie.

De kenmerken van de regelingen zijn:

• Progressieve loonbelasting voor het bereken van bruto – netto inkomen uit arbeid en Wajong
• Een Wajong uitkering die afhankelijk is van het wettelijk minimum loon
• Huurtoeslag die abrupt vermindert/vervalt bij inkomen boven een inkomensgrens.

De regels zoals wij hebben opgesteld³ hebben veel meer haken en ogen, maar gebruiken wel de daadwerkelijke wettelijke kenmerken zoals de progressieve belastingstaffels, maximum inkomen huurtoeslag en de afhankelijkheid van de Wajong uitkering met het minimumloon.

Een voorwaarde verandert: Wat betekent dat?

Op 1 juni 2024 jaar wordt het minimum loon verhoogd. Wat zou die verhoging voor ons hypothetische gezin betekenen? Aangezien we voorlopig met niet volledige regels werken, is dit niet de daadwerkelijke uitkomst maar de effecten van de regelingen (progressieve belasting, minimumloon afhankelijke uitkering, huurtoeslag met een drempel) kunnen we wel zichtbaar en herkenbaar maken. Voor dit gezin heeft de aangekondigde stijging van het minimumloon alleen een positief effect.

De armoedeval is echter wel van toepassing als het gezin 21 uur zou werken. Door de huurtoeslagdrempel wordt een armoedeval gecreëerd⁴ omdat het gezin geen recht meer heeft op huurtoeslag na de stijging van het minimumloon (grafiek). Het niet de klassieke armoedeval van meer uren maken en daardoor minder inkomen, maar ontstaat nu door een verhoging minimumloon die onbedoeld averechts werkt zonder dat het gezin zijn gedrag veranderd.

Bijkomend dilemma hierbij is dat niet alle inkomensondersteunende diensten responsief / proactief zijn bij een veranderende situatie van een gezin. Toeslagen worden nu voor een jaar bepaald met het systeem van voorschot en definitief maken achteraf. Gevolg is een vertraging in de realisatie van het daadwerkelijk netto inkomen en mogelijke terugvordering. Dus zelfs het netto inkomen na een wijziging is nog voor een tijd ongewis, met de mogelijkheid tot terugvordering van toeslagen.

Wat moet veranderen voor het gewenste inkomen?

Redeneren over de regels heen geeft ook de mogelijkheid om te sturen op een gewenste uitkomst. Als dit gezin een inkomen wil boven de € 3000 euro netto per maand, wat moet dan gebeuren om dat mogelijk te maken? De leden van het gezin kunnen met dat doel voor ogen, keuzes maken voor meer of beter betaald werk, rekening houdend met de armoedeval voor hun specifieke situatie⁵. Ook kunnen beleidsmakers ‘aan de knoppen’⁶ gaan draaien van de regelgeving zodat dit specifieke gezin, knock on effecten voor andere soorten gezinnen zijn (nog) niet opgenomen, op het gewenste bedrag uitkomt.

Volgende stappen

Dit is een voorbeeld gezin, met vereenvoudigde regels. De praktijk is weerbarstiger, maar te ondervangen. Het is veel werk, maar te doen en ook nodig om een individueel gezin zekerheid te geven en voor beleidsmakers om te komen tot daadwerkelijk uitvoerbare regelingen die het beoogde effect bereiken.

Vanuit onze visie kan de volgende stap worden gemaakt als:

• wordt geredeneerd over meerdere regels vanuit een up-to-date gezamenlijke informatiepositie.
• de uitkomsten van een redenatie real-time worden toegepast op burgers; je kan vertellen wat er per 1 juni 2024 verandert en wat er gebeurt met je netto inkomen als je andere uren gaat werken.
• beslissingen over inkomensondersteuning direct en proactief worden doorgevoerd.
• kwalificatie regels voor toepassing van inkomensregelingen worden gemaakt d.w.z. gegeven deze omstandigheden, welke regelingen (huurtoeslag, kinderopvang etc.) zijn van toepassing, zodat geen inkomensondersteuning wordt misgelopen.
• volwaardige en gevalideerde regels zijn aangesloten.
• over een representatieve groep van burgers en situaties wordt geredeneerd, dan kunnen alle effecten van een voorgenomen beleidswijziging vooraf kunnen worden onderkend in de besluitvorming.

Stefan 't Hoen
CEO www.myclaritypal.com voorheen Concordia Legal