Photo by Markus Winkler on Unsplash
De Belastingdienst, leuker kunnen we het niet maken, wel makkelijker
Net zoals veel Nederlanders ben ik weer uitgenodigd om aangifte te doen voor de inkomstenbelasting.
Deze uitnodiging is afkomstig van de Belastingdienst. Alles wat de Belastingdienst doet om haar wettelijke taken uit te voeren, moet gebaseerd zijn op wetten.
Kijk je in de wet op de inkomstenbelasting dan zie je bijvoorbeeld een zin als: “De belasting, bedoeld in de artikelen 2.7 en 2.8, wordt geheven bij wege van aanslag.” In de Algemene wet inzake Rijksbelastingen vind je een zinssnede als: “(…) kan de inspecteur degene die naar zijn mening vermoedelijk belastingplichtig of inhoudingsplichtig is uitnodigen tot het doen van aangifte.”
Hoe komt de Belastingdienst nu van dit soort zinnen tot het versturen van een brief en een mailtje dat ik in MijnOverheid moet kijken?
Duidelijkheid vereist
Zoals ik schreef zijn er heel veel mensen die een uitnodiging krijgen van de Belastingdienst. Daarbij komt dat deze uitnodiging een standaardtekst heeft. Hierdoor leent het proces van het versturen van de uitnodiging zich voor digitalisering.
De wetsteksten die ik net citeerde zijn onduidelijk voor een computer. Om te komen tot een voor computers uitvoerbare regels zijn verschillende soorten regels nodig. Deze regels zorgen voor een vertaling van de juridische tekst van de wet naar een taal die door een computer te begrijpen is. Deze vertaling in de verschillende soorten regels is op dit moment niet zichtbaar voor overheidsprofessionals en burgers.
De juiste hulp?
Eind vorige eeuw, begin deze eeuw hebben overheidsprofessionals de opkomst kunnen zien van methoden als beslisbomen en regelbeheersing. Het doel van beslisbomen was het op een gestructureerde manier leiden van een ambtenaar door beleid, wet en regelgeving. Door de wet- en regelgeving in vraag en antwoord dialoog te presenteren kon een ambtenaar zich concentreren op het beoordelen van een individuele aanvraag. Vragen over welke wet- en regelgeving relevant waren en in welke volgorde hoefde niet elke keer opnieuw beantwoord te worden.
De methodiek regelbeheersing is bedoeld als steun voor zowel de ambtenaar die in concrete gevallen besluiten neemt als de beleidsambtenaar. Met regelbeheersing kan zoiets als beslisondersteuning ingericht worden. De andere belofte van regelbeheersing is dat met ‘één druk op de knop’ inzicht verkregen kan worden in alle relevante wet- en regelgeving, zodat gemakkelijker te zien is welke effecten wijzigingen in wet- en regelgeving heeft.
Wat al voor beslisbomen geldt, geldt nog meer voor regelbeheersing. Om die methoden op een goede manier toe te passen is veel specialistische expertise nodig. Wat er gebeurde was dat steeds dezelfde specialisten betrokken gingen worden bij het doorvoeren van wijzigingen. Het ging namelijk over niet gemakkelijk overdraagbare kennis.
De zoektocht
Een belangrijk doel van verschillende professionals binnen en buiten de overheid is om deze specialisten te helpen bij hun werk. Een tweede doel is om de noodzakelijke vertaalslag in de verschillende soorten regels zichtbaar te maken.
- Hoe kan je op een gestructureerde en herleidbare manier van een juridische wetstekst komen tot door computer uitvoerbare regels?
- Hoe kan je inzicht geven in de vertaalslagen en soorten regels die leiden tot een besluit in een concreet geval?
- Hoe kan je inzicht geven in de gevolgen van voorgenomen wet- en regelgeving?
Het zijn vragen die centraal stonden in de Blauwe Kamer, een samenwerkingsverband van medewerkers van de Belastingdienst, IND en PNA onder voorzitterschap van Harrie van Houtum.
Daarnaast geven initiatieven zoals Calculemus Flint, wetsanalyse, wendbare wetsuitvoering, slimmermetregelgeving, gegevensbijbesluiten en regels.overheid.nl op hun eigen manier een (gedeelte van het) antwoord op deze vragen.
Wat duidelijk is, is dat wet- en regelgeving niet alleen meer het terrein is van ‘de jurist’. Wat duidelijk is, is dat het ontwikkelen van systemen niet alleen meer het terrein is van ‘de programmeur’.
De vele verschillende experts binnen en buiten de overheid kunnen alleen samen zorgen voor een transparante en herleidbare uitvoering van wet- en regelgeving. Transparante en herleidbare uitvoering van wet- en regelgeving is niet alleen belangrijk voor organisaties als de Belastingdienst.
Oog voor mens en recht
In Nederland leven we in een democratische rechtstaat. Democratisch omdat de Eerste en Tweede Kamer als vertegenwoordiger van de samenleving het laatste woord hebben. Het begrip rechtstaat betekent dat de overheid zich houdt aan de wet. De overheid legt hierover verantwoording af en is controleerbaar.
Om controleerbaar te zijn, moet de overheid transparant zijn. Als de overheid niet transparant is, kan de Tweede Kamer haar controlerende taak niet uitvoeren. Ook kunnen burgers dan niet controleren of een besluit van de overheid juist is.
Als de gemeente open is over de regels die geleid hebben tot een WOZ besluit, zal een burger misschien minder snel bezwaar maken. Als een gemeente beter in staat is haar burgers met inkomensregelingen te helpen, zullen er misschien minder burgers in de financiële problemen komen.
En die uitnodiging van de Belastingdienst om aangifte te doen? Die accepteer ik en ergens in maart zal ik, net als velen met mij, aangifte voor de inkomstenbelasting doen.
Rani Wierda
juridisch adviseur ICTU