De overheid als normatief systeem
De overheid vertegenwoordigd het openbaar gezag. In een democratische rechtstaat is dat gezag gelegitimeerd omdat burgers zichzelf besturen, direct of door gekozen vertegenwoordigers. De macht van het openbaar bestuur is gelimiteerd door het recht, vastgelegd bij, of krachtens, de wet.
De werking van de democratische rechtsstaat is onderwerp van gesprek, binnen en buiten Nederland. De belangrijkste oorzaken daarvan zijn:
- van verschuivende machtsverhoudingen in de wereld,
- digitalisering van de samenleving.
Verschuivende machtsverhoudingen tussen de grootmachten van de wereld zorgen voor instabiliteit, en instabiliteit zorgt ervoor dat de hiërarchische verhoudingen tussen landen en binnen landen, opnieuw bekrachtigd moeten worden.
Digitalisering, de ontwikkeling waarbij steeds meer informatie en de procedures waarmee die informatie wordt gemaakt of gebruikt, zorgt voor steeds standaardisering van procedures en besluiten. Dat zorgt ervoor dat er hogere eisen gesteld aan het functioneren van de overheid. En het kan er ook toe leiden dat de overheid minder goed in staat is om rekening te houden met bijzondere omstandigheden, om uitzonderingen te maken als dat nodig is.
In 2022 heeft de Raad voor het Openbaar Bestuur hierover twee mooie rapporten geschreven:
- een rapport waarin wordt beschreven waarop het gezag van een overheid is gebaseerd, en hoe de overheid waardig gebruik kan maken van zijn gezag (Gezag herwinnen: over de gezagswaardigheid van het openbaar bestuur), en
- een rapport waarin aan hand van voorbeelden wordt getoond dat het gezag van de overheid ter discussie staat (Gezicht geven aan gezag).
De Raad voor het Openbaar Bestuur pleit voor meer aandacht voor bekwaamheid, betrouwbaarheid, en betrokkenheid in het openbaar bestuur. En dan wordt niet bedoeld dat de overheid een imago van bekwaamheid, betrouwbaarheid en betrokkenheid moet hebben. Nee, de overheid moet zorgen meer bekwame functionarissen, die steeds opnieuw laten zien dat ze het vertrouwen van mensen waard is en die zich daadwerkelijk betrokken toont bij het wel en wee van de mensen die onder haar gezag vallen.
Dat betekent dat de overheid moet kunnen uitleggen wat zij doet. Hoe wetten worden geïnterpreteerd en hoe die interpretaties worden omgezet in regels. De regels die de overheid gebruikt om besluiten te nemen moeten openbaar zijn. De vorm waarin ze zijn vastgelegd dient begrijpelijk te zijn voor een groot publiek. En als mensen vinden dat het volgen van regels leidt tot onrechtvaardige uitkomsten, dan moet het mogelijk zijn een uitzondering te maken als het belang van betrokkenen groter is, dan het belang van de overheid om vast te houden aan de bestaande wetten en regels.
Het doel van regels.overheid.nl is te laten zien welke methoden de overheid gebruikt om wetten te interpreteren, regels te maken en hoe deze regels worden gebruikt. We beschrijven de methoden die we gebruiken, we leggen uit hoe ze werken, we bieden open source instrumenten aan om die methoden te kunnen gebruiken en we publiceren de regels die overheidsorganisaties gebruiken.
Regels.overheid.nl] is in 2022 van start gegaan. In 2023 zullen we de eerste methoden, instrumenten en regels publiceren. Daarnaast bieden we de gelegenheid om vragen te stellen. We beantwoorden vragen over methoden, instructies, instrumenten of regels die op deze website staan. En als er behoefte is aan methoden, instrumenten of regels die hier nog niet te vinden zijn, dan zullen we ons best doen deze toe te voegen.